Deelprogramma Cultuurhistorie en archeologie

Wat willen we bereiken?

Behouden en beschermen van cultuurhistorische waarden (monumenten, archeologie en landschap). 

Wat gaan we daarvoor doen?

• Een goede inbedding en bescherming van cultuurhistorie en archeologie in ruimtelijke planningsprocessen. Toetsing van archeologische offertes, Plannen van Aanpak, Plannen van Eisen, rapporten, het maken van selectiebesluiten, het toetsen van archeologie in omgevingsplannen, het actief onderhouden van contacten met de RCE over rijksmonumenten. Dit alles gebaseerd op wet- en regelgeving waaronder de Omgevingswet en Erfgoedwet. Hierover wordt actief gecommuniceerd binnen de gemeente. De Commissie Ruimtelijke Kwaliteit speelt hierin een belangrijke rol. 
• In januari 2023 heeft de Raad de Visie cultureel erfgoed aangenomen waarin is beschreven hoe wij in Houten met ons cultureel erfgoed om willen gaan. Het gaat hierbij om het historische landschap, archeologie, groen erfgoed en (steden)bouwkunst.

Het inzichtelijk maken van de samenhang en koppelkansen met andere beleidsterreinen is van belang omdat de gemeente met deze integrale aanpak dit kan inbedden in de Omgevingswet.
Het onderdeel actualisatie van het monumentenbeleid is opgestart en wordt in 2025 afgerond.

Het draagvlak voor cultuurhistorie vergroten door cultuurhistorie zichtbaar en beleefbaar te maken. 

Wat gaan we daarvoor doen?

• Ondersteuning van vrijwilligers die de Open Monumentendag organiseren, wordt jaarlijks door de gemeente financieel ondersteund en gefaciliteerd (promotie, drukwerk, faciliteren). 
• In de Visie cultureel erfgoed zijn in dit kader verschillende acties opgenomen: 
  - opstellen van een cultuurhistorische waardenkaart (vaststellen en publiceren) 
  - inventariseren en opstellen beheerplan van de gemeentelijke collectie 
  - opzetten revolverend fonds en randvoorwaarden daarvoor opstellen 
• Een goede cultuurhistorische waardenkaart is input voor de Omgevingsvisie en het Omgevingsplan. Dit wordt in 2025 afgerond waarbij ook groen erfgoed wordt meegenomen.
• Het beheerplan voor de gemeentelijke collectie is grotendeels gereed en zal in 2025 worden afgerond.
• Het revolverend fonds wordt omgezet naar een vorm van een instandhoudingssubsidie. Dit kan in 2025 vastgesteld worden en in werking treden.
• In 2025 en de jaren daarna wordt gekeken of de uitkomst van het onderzoek naar de mogelijkheden voor een vorm van een museum gerealiseerd kan worden. Dit kan bijvoorbeeld door het laten oprichten van een stichting, het laten opnemen van ruimte in de plannen van het Huis van Houten of op andere manieren. Hiermee kunnen onze cultuurhistorische en archeologische waarden worden koesteren en benut en biedt dat een mogelijkheid om bezoekers te informeren over hun en onze geschiedenis.
• Daarnaast kan cultureel erfgoed een aanleiding zijn voor recreatie om daarmee ook toeristen te trekken en door daar goed over te communiceren, heb te spreiden over een groter gebied waardoor ongewenste drukte wordt beperkt. 
• Het inzetten van de archeologische werkgroep bij ruimtelijke ontwikkelingen waarbij hun rol vooral educatief en publieksgericht wordt. 
• Het bevorderen van kennis over en waardering voor archeologie bij de inwoners van Houten, onder meer door het organiseren van archeologische tentoonstellingen en door het geven van voorlichting op scholen. De archeologische werkgroep beschikt over leskisten die hiervoor kunnen worden ingezet. Dat zal worden uitgebreid. 
• Uitwerken mogelijkheden om de Inundatiesluis bij fort Honswijk weer zichtbaar en beleefbaar te maken. Dat als onderdeel van het project dijkversterking Sterke Lekdijk. De Raad heeft hiervoor krediet beschikbaar gesteld en is geïnformeerd via een raadsvoorstel dat in november 2023 vastgesteld. Planning is dat de dijkversterking in het voorjaar van 2026 start waarbij het vrijgraven van de inlaatsluis daar een onderdeel van vormt.
• Fort Honswijk is grotendeels overgedragen in erfpacht aan de Stichting Honswijk. Vervolgens heeft de Stichting een exploitant gevonden die het fort gaat exploiteren. Hiervoor is een nieuwe Omgevingsvergunning nodig voor het kunnen uitvoeren van haar activiteiten. De eerste stap in deze procedure is gepland te zetten in het najaar van 2024. Als gemeente willen wij de Stichting en de exploitant daarbij faciliteren.
• Met betrekking tot de Hollandse Waterlinies in het algemeen staat in de interim omgevingsverordening van de Provincie Utrecht dat de uitzonderlijke universele waarde van dit Werelderfgoed niet mag worden aangetast. De provincie heeft daarvoor per gebied een Gebiedsanalyse opgesteld waarin inzicht wordt gegeven waar en hoe de kernkwaliteiten zich manifesteren in het gebied en wat de samenhang daarvan is. Op basis daarvan kunnen (ruimtelijke) ontwikkelingen worden beoordelen om daarmee de duurzaam in stand houding te bewerkstelligd. Deze Gebiedsanalyses dienen beter onder de aandacht te worden gebracht bij eigenaren van grond en ook bij hun ruimtelijke adviseurs. Hier wil de gemeente samen met de provincie meer publiciteit aan geven zodat duidelijker wordt welke ruimtelijke ontwikkelingen mogelijk zijn.